Z historii organizacji architektów krakowskich

 

1877–1918 działalność pod zaborem austriackim;

1877 w ramach Krakowskiego Towarzystwa Technicznego powstaje w Krakowie Sekcja Architektoniczna;

1879 konkursy na ważniejsze inwestycje: Miejska Kasa Oszczędności, Fabryka Tytoniu i Cygar; powstaje „Czasopismo Techniczne”;

1880–1881 Prezydent Miasta Mikołaj Zyblikiewicz zasięga opinii Sekcji w sprawach dotyczących aktualnych konkursów architektonicznych (Teatr Miejski, Pomnik Mickiewicza);

1889 decyzja o powołaniu czasopisma „Architekt”, poświęconego budownictwu, architekturze i przemysłowi artystycznemu, które potem ukazywało się w latach 1900–1932 (z przerwą 1916–1922), przy równoczesnym wydawaniu „Przeglądu Technicznego”;

1900 w miejsce Sekcji Architektonicznej powstaje Koło Architektów;

1902 wystawa projektów architektoniczno-budowlanych z okazji 25-lecia Krakowskiego Towarzystwa Technicznego;

1908 utworzenie samodzielniej Delegacji Architektów Polskich na Międzynarodowy Kongres Architektów w Wiedniu;

1910 ustalono stawkę 5% potrącaną z nagród konkursowych na rzecz Koła; ustalono wpisowe do Koła = 30 koron i wkładkę 12 koron rocznie; Konkurs na Plan Wielkiego Krakowa;

1912 Wystawa Architektury i Wnętrz w Otoczeniu Ogrodowem (Koło udzieliło jednorazowego zasiłku w wysokości 600 koron), która zdaniem organizatorów miała uświadomić ogół społeczeństwa o pilnej potrzebie granicy pomiędzy Sztuką a nieudolnem rzemiosłem; Zarząd Koła wystosował odezwę do Rad powiatowych, reprezentacji miast i probostw Zachodniej Galicji wzywającą te instytucje do ogłaszania konkursów za pośrednictwem Koła; ze sprawozdania Zarządu Koła za czas od 10 kwietnia 1911 do 11 listopada 1912: W sprawie konkursu na Muzeum Narodowe na Wawelu Koło Architektów wezwane do wystawienia swego delegata do sądu, uchwałą z dnia 23 IV 1912 wysłało delegata, jednakże pod warunkiem, że gdyby żądania Koła co do zmian wadliwego programu, w szczególności żądanie, aby rozpisano konkurs dla wszystkich architektów polskich nie zaś tylko krakowskich, skutku nie odniosły — w takim razie Koło swego delegata cofnie. Umotywowane pismo w tej sprawie wysłano do Prezydium Rady Miejskiej. Gdy żądaniom zadość nie uczyniono, Koło delegata cofnęło, a członkowie Koła w myśl uchwały z dnia 20 maja br udziału w konkursie nie brali;

1914 odezwa do wszystkich parafii Zachodniej Galicji o konieczności rozpisywania konkursów za pośrednictwem Koła w pierwszej linii na wszelkie gmachy użyteczności publicznej; konkursy m.in. na Akademię Górniczą w Krakowie, Dom Stowarzyszenia Kupców i Młodzieży Handlowej (13 prac), dwór Jana i Zofii Włodków (56 prac);

 

I Wojna Światowa (1914–1918)

 

1914–1917 Ze Sprawozdania Zarządu Koła Architektów za czas od 15 czerwca 1914 do 7 marca 1917 roku: Zewnętrzne przyczyny związane z wybuchem i trwaniem wojny, trudność w porozumiewaniu się członków spowodowana wyjazdem wielu z Krakowa i powołaniem do służby wojskowej wpłynęły na dłuższe zawieszenie czynności Koła Architektów. (…) dopiero od jesieni roku 1915 podejmuje Koło Architektów próbę ponownego skupienia sił — jednak z winy zewnętrznych warunków bez wydatnego rezultatu. (…) W tym stanie rzeczy uznał Zarząd Koła za właściwe przeprowadzić uchwałę, że zaległe wkładki nie będą ściągane za rok 1915 i 1916. Z pozostałych funduszów Koła jednomyślną uchwałą Zarządu przekazano Naczelnemu Komitetowi Narodowemu na Legiony Polskie koron 500;

 

Odzyskanie przez Polskę niepodległości po 123 latach zaborów (1918)

 

1917 Walne Zgromadzenie Koła Architektów (7 III 1917) wytypowało delegatów na Zjazd Techników w Warszawie; zebranie Zarządu Koła na Wawelu (30 IX 1917)

1928 postanowiono odmówić prośbie Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego o podanie listy członków Koła celem bezpośredniego zapraszania ich do sądów konkursowych ponieważ delegata do sądu zawsze desygnuje Koło; uchwalono Statut i Regulamin Koła dla uniezależnienia się od Towarzystwa Technicznego; Koło zmienia nazwę na Związek Architektów Województwa Krakowskiego (ZAWK)

1929 po długiej dyskusji w Statucie ZAWK zapisano w art. 7a członkami zwyczajnymi mogą być architekci obojga płci; Prezydium Miasta Krakowa poprosiło ZAWK o desygnowanie do Rady Artystycznej Miasta Krakowa członka i zastępcy członka

1933 ustalono udział delegatów ZAWK w  Zjeździe Stowarzyszeń Architektów Polskich w Warszawie (26/27 V 1933)

1934 Walny Zjazd Delegatów w Warszawie powołał Stowarzyszenie Architektów Rzeczypospolitej Polskiej (SARP); ZAWK przechodzi w nową organizację: Stowarzyszenie Architektów Rzeczypospolitej Polskiej Oddział w Krakowie (16 VIII 1934)

1935 Sekcję podtatrzańską przemianowano na „placówkę SARP w Zakopanem”

1938 na zjeździe uchwalono opodatkowanie członków na rzecz planowanej odbudowy własnego lokalu „Spichlerza”

 

II Wojna Światowa (1939–1945)

 

W związku z wybuchem wojny zanikła działalność Oddziału Krakowskiego SARP; 3 września 1939 roku Kierownictwo Odnowienia Zamku Królewskiego na Wawelu postanowiło o ewakuacji arrasów wawelskich, które w cynkowych i żelaznych skrzyniach popłynęły na galarach Wisłą do Kazimierza n/Wisłą, po czym załadowane na dziesięć furmanek dojechały do Lublina, dalej transportem autami wojskowymi dotarły do ambasady polskiej w Bukareszcie w Rumunii, skąd przetransportowano je okrętem kolejno do Francji i Anglii oraz ostatecznie „Batorym” do Ottawy w Kanadzie, gdzie zostały aż do roku 1961.

 

Okres PRL (1945–1989)

 

19 listopada 1945 mocą dekretu rządowego zostały utworzone Wydziały Politechniczne Akademii Górniczo–Hutniczej, pomyślane od początku jako zalążek przyszłej Politechniki Krakowskiej. Obejmowały one wydziały: Architektury, Inżynierii i Komunikacji. Pierwszy rozpoczął pracę Wydział Architektury z siedzibą na Wawelu.

W 1948 następuje likwidacja prywatnych przedsiębiorstw i pracowni projektowych; w 1949 zostają one wchłonięte przez powstałe w Krakowie Centralne Biuro Projektów Architektonicznych i Budowlanych (później Miastoprojekt–Kraków).

 

1952–1953 urzędowo przydzielony został lokal przy ul. Św. Jana 11; członkowie Oddziału wzięli udział w Kongresie UIA w Moskwie oraz w Interbau i EXPO

 

W 1952 VI Walny Zjazd Delegatów w Warszawie zmienił nazwę na Stowarzyszenie Architektów Polskich, zachowując skrót SARP. W październiku 1956 studenci Wydziału Architektury Politechniki Krakowskiej zakładają Komitet Rewolucyjny, następnie przemianowany na Studencki Komitet Pomocy Walczącym Węgrom i udają się z pomocą do Budapesztu.

 

1961–1963 powołano Komisję Warunków i Organizacji Pracy Architekta;

1963–1965 Regionalny Przegląd Projektów 1964 (161 projektów);

1965–1966 zebranie porozumiewawcze pomiędzy SARP, TUP, PZITB, PTE, JOMB, Ośrodkiem Postępu Technicznego w Budownictwie, Komisją Urb.-Arch. Oddziału PAN, Głównymi Architektami Miasta i województwa krakowskiego oraz Komisją Budownictwa KW PZPR;

1966–1969 w Kołach krakowskiego Oddziału SARP przeprowadzono 83 dyskusje nad projektami oraz 43 dyskusje nad realizacjami;

 

Kryzys polityczny zapoczątkowany demonstracjami studenckimi (8–23 marca 1968), tzw. Marzec 1968.

 

lata 60. zapoczątkowano tradycję czwartkowych wykładów. Do dzisiaj odbyło się blisko półtora tysiąca odczytów dotyczących architektury krajowej i zagranicznej, wygłaszanych w większości przez koleżanki i kolegów ze Stowarzyszenia;

1969–1971 ustanowiono doroczne nagrody: Krakowską Nagrodę SARP za twórczość architektoniczną oraz Krakowską Nagrodę SARP za najlepszy dyplom na WA PK i na WAW ASP w Krakowie;

1971–1973 spotkanie aktywu SARP z I sekretarzem KW PZPR w Krakowie tow. Józefem Klasą, z którego zostały opracowane kilkunastostronicowe wnioski; Porozumienie ze Związkiem Słowackich Architektów o współpracy w sprawie zagospodarowania rejonu Tatr i umowa pomiędzy SARP Kraków i Miejską Organizacją ZSA w Bratysławie na lata 1973–1976; wspólnie ze Związkiem Słowackich Architektów — seminarium „Zagospodarowanie i architektura Tatr i Podtatrza” oraz konkurs na projekt stacji narciarskiej i wioski olimpijskiej w Dzianiszu, wspólnie z TUP i Oddziałem PAN w Krakowie;

1973–1976 seminarium konkursowe nt. odbudowy Pomnika Grunwaldzkiego w Krakowie; wystawa: „XXX–lecie PRL — Architektura Urbanistyka Budownictwo” w pawilonie wystawowym BWA; wspólnie z SHS, TUP, Towarzystwem Przyjaciół Zabytków Krakowa oraz ZPAP; „Memoriał w sprawie rewaloryzacji Starego Miasta w Krakowie”;

 

W czerwcu 1975 nastąpił nowy podział administracyjny kraju, co spowodowało konieczność przystosowania struktury organizacyjnej Stowarzyszenia. W 1978 historyczne centrum Krakowa zostało wpisane na pierwszą, liczącą zaledwie 12 pozycji listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego UNESCO.

 

1976–1979 Nadzwyczajny Walny Zjazd SARP w Krakowie z okazji 100-lecia Organizacji Polskich Architektów (13–15 V 1977) i wystawa „O jedność życia i architektury” w Barbakanie; ustalono status architekta twórcy, powołano Społeczny Komitet Odnowy Zabytków Krakowa
(18 XII 1978)

 

W sierpniu 1980 roku masowe strajki i wystąpienia protestacyjne doprowadziły do powstania Solidarności. 13 grudnia 1981 roku wprowadzono w Polsce stan wojenny, który zniesiono 22 lipca 1983 roku. W ramach represji zlikwidowano większość stowarzyszeń twórczych — z wyjątkiem SARP.

 

1980–1983 w okresie od września 1980 do 13 grudnia 1981 Zarząd uczestniczył w pracach „Komisji Porozumiewawczej Związków i Stowarzyszeń Twórczych i Naukowych” (21 organizacji); w maju 1982 roku została przedłużona kadencja władz SARP o 11 miesięcy; Zarząd Oddziału wystąpił do Zarządu Głównego SARP z apelem o wystosowanie protestu do władz politycznych przeciwko wprowadzeniu stanu wojennego oraz reaktywację zlikwidowanych stowarzyszeń twórczych — apel nie został podjęty, ponieważ nie spotkało się to z aprobatą wszystkich pozostałych Oddziałów SARP; ustanowiono Nagrodę im. Włodzimierza Gruszczyńskiego; umowa o współpracy z „Ordine degli Architetti di Firenze e Livorno”; uruchomiono Pracownię Usług Architektonicznych; utworzono „Inkaso” jako wydzieloną działalność finansową SARP;

1984–1987 Krakowska Nagroda SARP „Projekt Roku”; seminarium „Międzynarodowe Projektowe Warsztaty Architektoniczne”; I Ogólnopolskie Biennale Architektury (12–14 XII 1985), temat: „Nowa architektura w tradycyjnym otoczeniu”; II Międzynarodowe Biennale Architektury (8–10 X 1987), temat: „Przekształcalność przestrzeni miejskich”; nawiązano współpracę ze Stowarzyszeniem Architektów Macedońskich w Skopie oraz ze Stowarzyszeniem Architektów Bułgarskich; w czerwcu 1986 SARP przeniósł się do nowej siedziby przy ul. Floriańskiej 39, powstał „Dom Architekta”;

 

Pierwsze częściowo wolne wybory w powojennej historii Polski (4 i 18 czerwca 1989).

 

1988–1990 tydzień przed wyborami w bramie Domu Architekta przy ul. Floriańskiej 39 zorganizowano stoisko informacyjne Komitetu Obywatelskiego; III Międzynarodowe Biennale Architektury (12–14 X 1989), temat: „Dom w środku miasta — dom jako środek miasta ”, wydawnictwo „Polskie współczesne rysunki architektoniczne”; pierwszy numer „Architekta” (1990) zeszyt 1, 2 oraz zeszyt 3 (1991);

1991–1994 Oddział Krakowski SARP uzyskuje osobowość prawną; IV Międzynarodowe Biennale Architektury (10–12 X 1991), temat: „Park miejski — miejsce spotkania kultury i natury” oraz V Międzynarodowe Biennale Architektury (22–24 X 1993), temat: „Projekt — realizacja — próba czasu”; zawarto porozumienie o współpracy z Królewskim Stowarzyszeniem Architektów Szkocji;

1994–1997 VI Międzynarodowe Biennale Architektury (18–20 X 1996), temat: „Rynek w Krakowie — Kraków w Europie” oraz Nadzwyczajny Walny Zjazd SARP (1996);

1997–2000 VII Międzynarodowe Biennale Architektury (9–11 X 1998), temat: „Frontem do wody”; realizowano działania związane ze wsparciem i wprowadzeniem architektów do Rady Miejskiej w wyborach samorządowych; po utracie kamienicy przy ul. Floriańskiej 39 uzyskano nowy lokal przy pl. Szczepańskim 6, który został uruchomiony 15 X 1999;

 

Na podstawie ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o samorządach zawodowych architektów oraz inżynierów budownictwa powstała Izba Architektów Rzeczypospolitej Polskiej.

 

2000–2003 debata na temat lokalizacji pomnika Piotra Skargi na Placu Marii Magdaleny oraz działań inwestycyjnych przy Alei Waszyngtona (w Pałacu Sztuki); VIII Międzynarodowe Biennale Architektury (6–8 X 2000), temat: „Przestrzenie otwarte w mieście XXI wieku: Piękno — Etyka — Ekologia”, IX Międzynarodowe Biennale Architektury (11–13 X 2002), temat: „Mniej ideologii — więcej geometrii”; posiedzenie Biura Międzynarodowej Unii Architektów;

2003–2006 X Międzynarodowe Biennale Architektury (15–16 X 2004), temat: „Architektura Sztuka Przyszłości”; wystawa objazdowa X MBA (Katowice, Wrocław, Kielce, Łódź, Białystok);

2006–2009 wystawa „Architektura Krakowa 2012” na Małym Rynku, prezentowana później na XXIII Światowym Kongresie Architektury UIA w Turynie; XI Międzynarodowe Triennale Architektury (17–19 IV 2009, Bunkier Sztuki), temat: „Wymiar architektury”; wystawa grupy „Archigram” w Pałacu Sztuki;

2009–2012 książka i cykl wykładów „Architekt poza architekturą”; XII Międzynarodowe Triennale Architektury
cz. I (27 X 2012, Małopolski Ogród Sztuki), temat: ”Architektura Muzyki”; inauguracja corocznego Stypendium Twórczego SARP Kraków im. Prof. Bohdana Lisowskiego; cykl wyjazdów naukowo–badawczych „Śladami architektury”;

2012–2015 XII Międzynarodowe Triennale Architektury cz. II (21 VI 2013, Sala Złota Filharmonii Krakowskiej), temat: ”Architektura Muzyki”, początek cyklu wykładów „Spotkanie z Mistrzem”; Konferencja „Adolf Szyszko–Bohusz, Architekt Polski Odrodzonej” przy współpracy z SHS; wystawy „Architektura Małopolski i Śląska. Dziesięć lat Polski w Unii Europejskiej” na Rynku Głównym w Krakowie, w Krynicy Zdroju, oraz na Esplanadzie Solidarności w Brukseli; „Małopolska architektura współczesna” na Rynku Głównym w Krakowie; „Inside Outside Norway. Architektura demokracji”; Międzynarodowe Biennale Architektury Kraków 2015 (15–16 X 2015, Centrum Kongresowe ICE), temat: „Ludzki wymiar miejskich przestrzeni” przy współpracy z Miastem Kraków — Gospodarzem Biennale; zebranie Zarządu Głównego SARP w Sali Miedzianej MHK, Spotkanie Prezydentów II Regionu UIA w Centrum Kongresowym ICE Kraków (34 delegacje krajowe + delegacja prezydium UIA (Międzynarodowa Unia Architektów); cykl wydawnictw „Szlakami dziedzictwa” poświęcony powojennej architekturze modernistycznej Krakowa;

2015–2017 wystawa „Małopolska. Rewitalizacja” w trakcie XXVI Forum Ekonomicznego w Krynicy; Międzynarodowe Biennale Architektury Kraków 2017 (12–13 X 2017, Centrum Kongresowe ICE), temat: „Podwórze — pole wyobraźni”; wystawy „Architektura polska dzisiaj” w Muzeum Historycznym Miasta Krakowa i „Szlakami Dziedzictwa” na placu Szczepańskim; początek cyklu wykładów „BIM w praktyce”; Zebranie Zarządu Głównego i Rady Prezesów SARP w Auli Jagiellońskiej Collegium Maius Uniwersytetu Jagiellońskiego; wydawnictwo jubileuszowe „Architekci krakowscy, z dziejów Krakowskiego Oddziału SARP (1877–1958)”;

2017 – 2019 wydawnictwa: Kreatura.zine, Architektoniczna Mapa Krakowa; Międzynarodowe Biennale Architektury Kraków 2019 „Połączenia – miasto i rzeka”; konkursy: Modernizacja Gmachu Głównego Muzeum Narodowego w Krakowie, Park Zakrzówek w Krakowie, Osiedle Ozon Kraków, Nowa ekspozycja i aranżacja wnętrz Muzeum Czartoryskich, Pomnik Prezydenta Juliusza Leo, Małopolskie Centrum Nauki, Modelowe osiedle mieszkaniowe na Klinach, Centrum Muzyki w Krakowie, Nowe Życie Pomiędzy Estakadami, Planeta Lem, Muzeum Wyspiańskiego w Krakowie

2019 – 2022 Międzynarodowe Biennale Architektury Kraków 2021 „RE-USE”; konkursy: Krakowskie Centrum Muzyki, Modelowe schronisko górskie na Lubaniu, Plac Juliusza Kossaka, Budynek dydaktyczno-konferencyjny Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Zespół budynków dydaktycznych Akademii Muzycznej w Krakowie; Wystawa plenerowa „Dobra perspektywa – Współczesna Architektura Podhala” w Zakopanem

 

Prezesi krakowskich organizacji architektów:

Koło Architektów w ramach KTT
1910–1914 Sławomir Odrzywolski
1915 Józef Pokutyński
1918 Franciszek Mączyński
1920 Stanisław Żeleński
1921 Franciszek Mączyński
1922 Józef Gałęzowski
1923 Kazimierz Kulczyński
1924 Adolf Szyszko-Bohusz
1925 Stefan Meyer
1926 Stanisław Żeleński
1927 Zygmunt Wierzchowski
1928 Adolf Szyszko-Bohusz

 

Związek Architektów Województwa Krakowskiego:

1928–1933 Adolf Szyszko-Bohusz
1934 Ludwik Wojtyczko

 

SARP Oddział Kraków:

1934 Ludwik Wojtyczko
1935–1938 Adolf Szyszko-Bohusz
1938–1939 Jerzy Struszkiewicz
1939 Stanisław Filipkiewicz
1945 Adolf Szyszko-Bohusz
1945–1946 Jerzy Struszkiewicz
1946 Józef St. Jamroz
1946–1948 Stefan Piwowarczyk
1949–1950 Rudolf Śmiałowski
1950–1951 Stanisław Murczyński
1951–1961 Tadeusz Ptaszycki
1961–1963 Zbigniew Bernasik
1963–1965 Stanisław Załubski
1965–1966 Andrzej Skoczek
1966–1969 Bohdan Lisowski
1969–1976 Leszek Filar
1976–1983 Andrzej Wyżykowski
1984–1990 Romuald Loegler
1991–2000 Wojciech Obtułowicz
2000–2006 Krystyna Łyczakowska
2006–2012 Piotr Gajewski
2012–2019 Bohdan (Biś) Lisowski
2019–2023 Marek Kaszyński
2023- p.o. Magdalena Buczyńska-Zapała

 

Laureaci Krakowskiej Nagrody SARP za twórczość architektoniczną:

1970 Włodzimierz Gruszczyński
1972 Witold Cęckiewicz
1976 Witold Korski
1980 Janusz Ingarden
1981 Leszek Filar
1982 Władysław Bryzek
1983 Przemysław Gawor
1984 Maria i Jerzy Chronowscy
1985 Wiesław Nowakowski
1986 Wojciech Pietrzyk
1988 Tomasz Mańkowski
1989 Wojciech Obtułowicz
1990 Henryk Stawicki
1991 Stanisław Juchnowicz
1992 Romuald Loegler
1993 Tadeusz J. Gawłowski, Andrzej Skoczek
1994 Wojciech Buliński
1995 Andrzej Kadłuczka, Wiktor Zin
1996 Zofia Nowakowska
1997 Dariusz Kozłowski, Jacek Budyn
1998 Bohdan Lisowski (pośmiertnie)
Kadencja 1997-2000 Tadeusz Bartkowicz, Małgorzata Buratyńska-Seruga, Stanisław Juchnowicz, Jacek Czekaj, Stanisław Deńko, Wacław Stefański
2001 DDJM – Marek Dunikowski, Artur Jasiński, Wojciech Miecznikowski, Piotr Uherek, Jarosław Kutniowski, Jacek Loos
2002 Michał Szymanowski
2003 APA – Jacek Czech, Janusz Duliński, Piotr Wróbel
2004 Piotr Lewicki, Kazimierz Łatak
2005 Krzysztof Ingarden, Jacek Ewý
(2006-2021 nagród nie przyznawano)
2022 Marek Kozień, Magdalena Kozień-Woźniak, Katarzyna Kozień-Kornecka
2023 B2 Studio – Józef Białasik, Witold Bolek

 

Laureaci Honorowej Nagrody SARP z Krakowa:

1980 Witold Cęckiewicz
1990 Witold Korski
1994 Romuald Loegler
1998 Wojciech Obtułowicz
2004 Marek Dunikowski
2009 Krzysztof Ingarden i Jacek Ewý
2011 Dariusz Kozłowski
2016 Stanisław Deńko
2018 Piotr Lewicki i Kazimierz Łatak